ogalego.eu
Xosé Neira Vilas, homenaxe de ogalego.eu
O medo, Celso Emilio Ferreiro
Penélope, Díaz Castro
qr

Relato comentado para alumnado de Literatura Galega

EN PREPARACIÓN

Lucinda

Así era Lucinda. Tenra e barullenta. Falaba a treu; procuraba vencer a soidade que a envolvía. Poida que xa nin iso lle importase. A aldea quedaba lonxe; era un recanto amado rebulindo na lembranza. Pobre Lucinda ...! Camiñando por aquela rúa soturna e pecadenta deron os meus ollos nela. Ría con tristura mal disimulada, e unha carantoña profesional estaba fixa no seu rostro sombrizo. Bebía viño branco e falaba. Entrei no bar, procurando que non me vise, e cando se bateu tras de min a porta de ferro, chegoume a súa voz.
-...xa tanto me ten –dicía- estar aquí ou alá; durmir ou beber ou falar. A vida é un adival. Pódese encartar ou deixar que podreza en calquera recuncho, ou consentir que siga atándonos. Chístavos a comparanza? O mellor fora non ter nado. Quedar no escuro para sempre. Ou cando menos que nos desen un mundo máis levadeiro. Non sei como pode haber quen pilla de todo mentres outros langrean. E non falo soio de codelos.   ...Vós non podedes entenderme, sodes da outra banda; dos que andan por derriba. Non me refiro soamente á cama... Hai dúas castes de xente: a dos que remangan a xostra e a dos que van diante dela. Uns mandan e outros son mandados. Eu ben sei diso. Porque eu ... Ninguén leva aturado tanto. Pero vós non sodes quen de sentir mágoa por unha muller da miña caste. Somos lixos de coiro morno; preas sen cheiro. Rídesvos do noso rir. Pensades que non pensamos. E iso, derriba de todo o demais, doe de certo ... Nin sei porque falo. Será o viño, que me abura. E vós aí, divertíndovos á miña conta, ollándome coma cadelos. Non sabedes quen son, nin de onde veño. Se vos contase ... Miña nai andaba ó xornal. Vivía nunha caseta e deitábase cun serrador portugués. Un día quedou para diante, e o serrador liscou para non apandar co fardel. De alí a pouco nacín eu. Crieime de leira en leira, enredando coa millán e cos grilos. Miña nai traballaba polo día, e de noite sempre viña algún peilao a quentarlle as pernas. Eu era pequecha pero non tardei en decatarme de todo aquilo. ata o portugués voltou unha mañá, traendo laranxas para a “súa crianza”. Cando tiven dez anos fun servir. Tratábanme mal. Todos eran a bourar en min. A ama nin sequera me deixaba poñer a roupa vella das súas fillas. Pero afíxenme a aturar. A todo se afai unha cando non hai escolla. A ver, ti, bótame outro gurrucho de viño. Daquela recachei por primeira vez. Aínda non fixera catorce anos. Foi unha tardiña, polo outono, mentres coidaba o gando no monte. Senteime ó pé dunha cachoupa. Coma se fose hoxe... A noite víñase deborcando. Comezaban a mesturárseme nos ollos as vacas cos fentos secos. Erguinme, con mentes de voltar, e neso chegou el, Alberte, o fillo da  ama. Máis dunha vez tentara entrar no meu cuarto, e unha mañá tomboume na horta, disposto a esforzarme. Pero non saíra coa súa. Agora estaba alí, no monte. Eu collín grimo. Vós non podedes entender. Alberte achegóuseme cun sorriso traidor malvadoso. Dixo algo coma para si, e sen máis deitoume ó pé da cachoupa. Dei un berro irto que resoou ó longo do monte. Defendinme a máis non dar ata que fun perdendo as forzas. Estaba vencida. Sentín o peso do home e as súas maos, trementes, acariñándome. Sentino dentro de min... aquilo foi o comezo, a primeira bulra. Botei de conta que ese era o meu destino herdado, coma quen herda unha eiva. Un destino de pendanga ... Non. Non choro; talvez o viño... Despois de Alberte foron outros. Xa tanto me tiña. Boteime a rolar ata que cheguei á vila. Entre vós e a fame está o meu corpo estragado. Arréndome para ir indo. E cando chegue a vella... Bótame un gurruncho. O viño fai medrar os azos. Ben digo: fora mellor non ter nado. O adival ataféganos.. Ti, meu rulo, pensabas deitarte hoxe comigo? Pois xa está. Cando queiras. Estou para...
Saín do bar. Lucinda seguía bebendo e falando. Boteime a camiñar sen rumbo, vagarosamente. Tiven noxo de min. Lembreime daquela tardiña no monte. E do berro. E da cachoupa. E de miña nai cando me dicía: “Alberte, non abures á rapaza”

Xente no rodicio, 1965. Xosé Neira Vilas


COMENTARIO

1.EXPLICACIÓN

Así era Lucinda. Tenra e barullenta. Falaba a treu -a diario-; procuraba vencer a soidade que a envolvía. Poida que xa nin iso lle importase. A aldea quedaba lonxe; era un recanto amado rebulindo -monvéndose sen parar- na lembranza. Pobre Lucinda ...! Camiñando por aquela rúa soturna e pecadenta -triste, lúgubre e relacionada co pecado = rúas onde se exerce a prostitución- deron os meus ollos nela. Ría con tristura mal disimulada, e unha carantoña profesional -propia da súa profesión de prostituta- estaba fixa no seu rostro sombrizo. Bebía viño branco -era moi normal o alcoholismo neste ambiente- e falaba. Entrei no bar, procurando que non me vise, e cando se bateu tras de min a porta de ferro -típica porta de cristal e ferro dos bares doutrora-, chegoume a súa voz.
-...xa tanto me ten –dicía- estar aquí ou alá; durmir ou beber ou falar. A vida é un adival -corda longa para atar a carga do carro-. Pódese encartar ou deixar que podreza en calquera recuncho -o adival pódese encoller/encartar para gardalo e que se conserve ben-, ou consentir que siga atándonos. Chístavos a comparanza? O mellor fora non ter nado -nacido-. Quedar no escuro para sempre. Ou cando menos que nos desen un mundo máis levadeiro. Non sei como pode haber quen pilla de todo mentres outros langrean -quedar lánguido e debilitado-. E non falo soio de codelos -anacos de pan, comida-.   ...Vós non podedes entenderme, sodes da outra banda; dos que andan por derriba -estase dirixindo aos clientes do bar das prostitutas-. Non me refiro soamente á cama... Hai dúas castes de xente: a dos que remangan a xostra e a dos que van diante dela -os que baten coa xostra ou látigo e os que van diante recibindo os golpes-. Uns mandan e outros son mandados. Eu ben sei diso. Porque eu ... Ninguén leva aturado tanto. Pero vós non sodes quen de sentir mágoa por unha muller da miña caste. Somos lixos de coiro morno -residuos humanos, de pel quente-; preas sen cheiro -compos en descomposición sen olor-. Rídesvos do noso rir. Pensades que non pensamos. E iso, derriba de todo o demais, doe de certo ... Nin sei porque falo. Será o viño, que me abura -abrasa-. E vós aí, divertíndovos á miña conta, ollándome coma cadelos -coma cans en celo-. Non sabedes quen son, nin de onde veño. -Aquí remata unha longa reflexión de Lucinda na que se laia da vida que leva e que vén determinada xa polo destino, non pode apartarse dela segundo vai contar facendo un resume da súa vida- Se vos contase ... Miña nai andaba ó xornal -traballaba cada día na casa onde a chamaban sen cobrar moito, traballábase moito cando había traballo e gañábase moi pouco-. Vivía nunha caseta e deitábase cun serrador portugués -un traballador da madeira portugués sen domicilio fixo-. Un día quedou para diante -quedou embarazada-, e o serrador liscou para non apandar co fardel -escapou para non se facer cargo da criatura-. De alí a pouco nacín eu. Crieime de leira en leira, enredando coa millán e cos grilos -criuse acompañando a nai polas fincas nas que traballaba xogando coas herbas e os grilos-. Miña nai traballaba polo día, e de noite sempre viña algún peilao a quentarlle as pernas -algún pícaro a deitarse con ela-. Eu era pequecha pero non tardei en decatarme de todo aquilo. ata o portugués voltou unha mañá, traendo laranxas para a “súa crianza” -neno en portugués dise criança-. Cando tiven dez anos fun servir -traballar de criada nunha casa día e noite-. Tratábanme mal. Todos eran a bourar -golpear, pegar- en min. A ama nin sequera me deixaba poñer a roupa vella das súas fillas. Pero afíxenme a aturar. A todo se afai unha cando non hai escolla -de novo a reflexión sobre o destino-. A ver, ti, bótame outro gurrucho de viño -un grolo de viño-. Daquela recachei -abrín as pernas- por primeira vez. Aínda non fixera catorce anos. Foi unha tardiña, polo outono, mentres coidaba o gando no monte. Senteime ó pé dunha cachoupa -caseto-. Coma se fose hoxe... -Lembra todo perfectamente a pesar do tempo pasado- A noite víñase deborcando -empezaba a facerse de noite-. Comezaban a mesturárseme nos ollos as vacas cos fentos secos -xa se vía pouco-. Erguinme, con mentes de voltar, e neso chegou el, Alberte, o fillo da  ama. Máis dunha vez tentara entrar no meu cuarto, e unha mañá tomboume na horta, disposto a esforzarme -violarme-. Pero non saíra coa súa. Agora estaba alí, no monte. Eu collín grimo -arrepío, medo, aversión-. Vós non podedes entender. Alberte achegóuseme cun sorriso traidor malvadoso. Dixo algo coma para si, e sen máis deitoume ó pé da cachoupa. Dei un berro irto -forte e ríxido- que resoou ó longo do monte. Defendinme a máis non dar ata que fun perdendo as forzas -defendeuse o que puido-. Estaba vencida. Sentín o peso do home e as súas maos, trementes, acariñándome. Sentino dentro de min... aquilo foi o comezo, a primeira bulra. Botei de conta que ese era o meu destino herdado, coma quen herda unha eiva -un defecto físico-. Un destino de pendanga -prostituta-... Non. Non choro; talvez o viño ... Despois de Alberte foron outros. Xa tanto me tiña. Boteime a rolar -dar voltas- ata que cheguei á vila. Entre vós e a fame está o meu corpo estragado -volve dirixirse aos clientes-. Arréndome para ir indo. E cando chegue a vella... Bótame un gurruncho -o futuro é moi negro, só lle queda o alcoholismo-.O viño fai medrar os azos -ánimos, alentos-. Ben digo: fora mellor non ter nado. O adival ataféganos -a corda non nos deixa respirar, afóganos-... Ti, meu rulo, pensabas deitarte hoxe comigo? Pois xa está. Cando queiras. Estou para...
Saín do bar. Lucinda seguía bebendo e falando. Boteime a camiñar sen rumbo, vagarosamente. Tiven noxo de min. Lembreime daquela tardiña no monte. E do berro. E da cachoupa. E de miña nai cando me dicía: “Alberte, non abures -incomodes, molestes- á rapaza”

2. ANÁLISE

En verde o narrador primeiro, homodiexético (participa na historia) en 1ª persoa e que introduce o segundo narrador mediante a palabra dicía. Boa parte do interese da narración está en descubrir ao final que este narrador que criamos só testemuña é tamén protagonista da historia.
E azul o nsegundo narrador, tamén homodiexético (participa na historia) en 1ª persoa e protagonista. Escoitamos directamente a súa voz, grazas á introdución do primeiro. Diríxese a uns oíntes implícitos, os clientes do bar das prostitutas (incluído o 1º narrador).
O uso da 1ª persoa nos dous narradores reforza a intensidade e a emoción do relato, achega a acción ao oínte/lector.
Modo de narración: predomina a acción, a maioría da descrición está no 1º narrador (marcada con cursiva)

Así era Lucinda. Tenra e barullenta. Falaba a treu; procuraba vencer a soidade que a envolvía. Poida que xa nin iso lle importase. A aldea quedaba lonxe; era un recanto amado rebulindo na lembranza. Pobre Lucinda ...! Camiñando por aquela rúa soturna e pecadenta deron os meus ollos nela. Ría con tristura mal disimulada, e unha carantoña profesional estaba fixa no seu rostro sombrizo. Bebía viño branco e falaba. Entrei no bar, procurando que non me vise, e cando se bateu tras de min a porta de ferro, chegoume a súa voz.
-...xa tanto me ten –dicía- estar aquí ou alá; durmir ou beber ou falar. A vida é un adival. Pódese encartar ou deixar que podreza en calquera recuncho, ou consentir que siga atándonos. Chístavos a comparanza? O mellor fora non ter nado. Quedar no escuro para sempre. Ou cando menos que nos desen un mundo máis levadeiro. Non sei como pode haber quen pilla de todo mentres outros langrean. E non falo soio de codelos.   ...Vós non podedes entenderme, sodes da outra banda; dos que andan por derriba. Non me refiro soamente á cama... Hai dúas castes de xente: a dos que remangan a xostra e a dos que van diante dela. Uns mandan e outros son mandados. Eu ben sei diso. Porque eu ... Ninguén leva aturado tanto. Pero vós non sodes quen de sentir mágoa por unha muller da miña caste. Somos lixos de coiro morno; preas sen cheiro. Rídesvos do noso rir. Pensades que non pensamos. E iso, derriba de todo o demais, doe de certo ... Nin sei porque falo. Será o viño, que me abura. E vós aí, divertíndovos á miña conta, ollándome coma cadelos. Non sabedes quen son, nin de onde veño. Se vos contase ... Miña nai andaba ó xornal. Vivía nunha caseta e deitábase cun serrador portugués. Un día quedou para diante, e o serrador liscou para non apandar co fardel. De alí a pouco nacín eu. Crieime de leira en leira, enredando coa millán e cos grilos. Miña nai traballaba polo día, e de noite sempre viña algún peilao a quentarlle as pernas. Eu era pequecha pero non tardei en decatarme de todo aquilo. ata o portugués voltou unha mañá, traendo laranxas para a “súa crianza”. Cando tiven dez anos fun servir. Tratábanme mal. Todos eran a bourar en min. A ama nin sequera me deixaba poñer a roupa vella das súas fillas. Pero afíxenme a aturar. A todo se afai unha cando non hai escolla. A ver, ti, bótame outro gurrucho de viño. Daquela recachei por primeira vez. Aínda non fixera catorce anos. Foi unha tardiña, polo outono, mentres coidaba o gando no monte. Senteime ó pé dunha cachoupa. Coma se fose hoxe... A noite víñase deborcando. Comezaban a mesturárseme nos ollos as vacas cos fentos secos. Erguinme, con mentes de voltar, e neso chegou el, Alberte, o fillo da  ama. Máis dunha vez tentara entrar no meu cuarto, e unha mañá tomboume na horta, disposto a esforzarme. Pero non saíra coa súa. Agora estaba alí, no monte. Eu collín grimo. Vós non podedes entender. Alberte achegóuseme cun sorriso traidor malvadoso. Dixo algo coma para si, e sen máis deitoume ó pé da cachoupa. Dei un berro irto que resoou ó longo do monte. Defendinme a máis non dar ata que fun perdendo as forzas. Estaba vencida. Sentín o peso do home e as súas maos, trementes, acariñándome. Sentino dentro de min... aquilo foi o comezo, a primeira bulra. Botei de conta que ese era o meu destino herdado, coma quen herda unha eiva. Un destino de pendanga ... Non. Non choro; talvez o viño... Despois de Alberte foron outros. Xa tanto me tiña. Boteime a rolar ata que cheguei á vila. Entre vós e a fame está o meu corpo estragado. Arréndome para ir indo. E cando chegue a vella... Bótame un gurruncho. O viño fai medrar os azos. Ben digo: fora mellor non ter nado. O adival ataféganos.. Ti, meu rulo, pensabas deitarte hoxe comigo? Pois xa está. Cando queiras. Estou para...
Saín do bar. Lucinda seguía bebendo e falando. Boteime a camiñar sen rumbo, vagarosamente. Tiven noxo de min. Lembreime daquela tardiña no monte. E do berro. E da cachoupa. E de miña nai cando me dicía: “Alberte, non abures á rapaza”

Tempo. No narrador principal coincidente co tempo real do monólogo. No Segundo (Lucinda) hai flash back de toda a súa vida, sintetizada. Rómpese a linealidade nos comentarios do presente da narradora. O ritmo é rápido.
Espazo. Bar dun prostíbulo na cidade e referencias á aldea de Lucinda e Alberte
PERSONAXES: Alberte.
                            Lucinda: caracterización directa e indirecta.

ESTRUTURA: Condicionada pola focalización narrativa:
Marco: presentación
Desenlace explicativo e climático

No final as frases curtas e o polisíndeton (moito e) achegan forza narrativa
2005-2015